Ezan’ı aslından M. Kemal Atatürk uzaklaştırmadı yalanı

Ezan’ı aslından M. Kemal Atatürk uzaklaştırmadı yalanı

*

Resimleri orjinal boyutunda görmek için üzerlerine tıklayınız

M. Kemal Atatürk döneminde Kırşehir’de “Allahu Ekber” diye tekbir alan bir müezzin hakkında işlem yapılıp Adliyeye teslim edildiğine dair 10.1.1936 tarihli resmi belge:

“10.1.1936 gün ve 3/14 sayılı yazıya:

Kırşehir vilayetinin Kaman nahiyesinde arapça tekbir (yani: “Allahu Ekber”) alan müezzin Yusuf oğlu Hüseyin hakkında yapılan incelemede bilmeyerek tekbiri Arapça okuduğu anlaşılmış ve Adliyeye teslim edilmiş olduğu vilayetin bildirisinden anlaşılmıştır.

Saygılarımla arz ederim.

Başvekalete, Riyaseticumhur Umumi Katipliğine de sunulmuştur.

Dahiliye Vekaleti Vekili

(Imza)”[1]

***

Maalesef kemalistlerin bir çoğu yakın tarihte yaşananları bilmedikleri halde M. Kemal Atatürk’ü savunmaya kalkışıyorlar. Bu savunmalardan birisi de Ezan’dan “Allah” isminin çıkarılmasıyla ilgilidir. Bazı kemalistler ezanın M. Kemal Atatürk tarafından değil, Ismet Inönü tarafından Türkçe’ye çevrildiğini iddia ederek M. Kemal Atatürk’ü aklamaya çalışıyorlar. “Allah” isminin ezandan çıkarıldığından ve 18 yıl boyunca böyle okunduğundan bazılarının haberi bile yok, ancak buna rağmen M. Kemal Atatürk’ü savunuyorlar. Ezan’ın M. Kemal Atatürk tarafından Türkçeleştirildiğine dair iki kaynak zikrettiğimiz bir konumuz vardı, lakin üzülerek görüyorum ki inanmakta zorlananlar var. Bu yüzden daha geniş kapsamlı bir çalışmayı istifadenize sunuyorum.

İzmir Milli Kütüphanesi’nin kurucusu olan M. Celal Saygın bu konuda şöyle demektedir:

“Ezanın Türkçe’ye çevrilmesini isteyen M. Kemal’dir.”[2]

M. Kemal Atatürk’ün özel hesaplarını tutan ve harcamalarını yapan kişi olarak bilinen ve büyük bir güven duyulan Umumi Kâtibi (Genel Sekreteri) Hasan Rıza Soyak ise bu gerçeği şöyle ifade etmektedir:

“(Atatürk) Bu yoldaki (ibadetin türkçeleştirilmesi) faaliyetine ilkin ezanı Türkçeleştirmek ve Kur’an’ı tercüme ettirerek bazı camilerde hafızlara mukabelelerini Kur’an’ı Türkçesinden okutmakla başlamıştı.[3]

Ezan’ın Türkçe okunmasını M. Kemal’in istediğini Emekli Süvari Albayı Şerif Güralp, Dinler ve Devrimler isimli eserinde yazmıştır.[4]

Cumhuriyet gazetesinin kurucusu Yunus Nadi’nin oğlu Nadir Nadi bile, ki babasının ölümü üzerine Cumhuriyet’in yönetimini ve başyazarlığını üstlenmişti, Cumhuriyet gazetesinde Türkçe Ezan’ın M. Kemal Atatürk’ün inkılabı olduğunu yazmıştır.[5]

Mustafa Baydar, Menderes hükümetinin Arapça Ezan yasağını kaldırmak istemesine tepki gösterirken, ezanın M. Kemal Atatürk tarafından Türkçeleştirildiğini söylemektedir:

“Ezan’ın Türkçe okunması Atatürk’ün sağlığında, Atatürk’ün isteği ile kanunlaşmış olmasaydı da hala ezan Arapça okunsaydı, bugün ezan meselesi diye bir meselemiz belki de olmayacaktı. Ama ileriye doğru olduğundan şüphe etmediğimiz bir karardan geriye dönülünce iş değişiyor. Salt bir ezan işi olmaktan çıkıyor iş. Daha bir sürü geriliğin başlangıcı, daha bir sürü geriliğe göz yummanın bir işareti oluyor.”[6]

Şimdi ise Ezan’ın Türkçeleştirilmesinde görevlendirilen ekipte yer alan Ali Rıza Sağman’ı dinleyelim:

“Atatürk bu reformasyon hareketine, ezanların ve Bayram namazlarında okunmakta olan tekbirlerin Türkçeleştirilmesiyle başladı. Kur’an-ı Kerim’in de Türkçe (ibadette) okunması, bu merhalenin ikinci kısmını teşkil ediyordu.. Bu işleri sistemli bir şekilde tatbik için Dolmabahçe’de topladığı elemanlar arasında ben de vardım.[7]

Sağman şöyle devam ediyor:

“… Bununla beraber sofrada, yine bu mesele üzerinde konuşmalar oldu. Atatürk yeni metnin (Tanrı uludur) aslından daha parlak (!) olduğunu ve yakıştığını söyledi. Hafız Kemal de şöyle garip bir mütalaada bulunmaktan çekinmedi:

‘Biz minarede ezan okurken Allah kelimesinde nağme yaparız da…’

Atatürk birşey söylemedi. Ben işi üzerime alarak dedim ki:

‘Bu muazzam inkılab karşısında böyle bir nağme dinlenmez ya!’”[8]

Dönemin Mlli Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip, M. Kemal Atatürk’ün kendisine Tekbir ile Ezan’ın Türkçeleştirilmesini emrettiğini söylemektedir.[9]

Falih Rıfkı Atay, münakaşaya girdiği Hikmet Bayur’a cevaben Ulus gazetesinde (yazının son paragrafını alıntılıyoruz) şöyle yazmaktadır:

“… ben Ezan’ın ve Tekbir’in Türkçe’ye çevrilmesinde Atatürk’ün bizzat çalıştığını ve bir hayli değişiklikler yapıldığını bilirim. Hatta Türkçe zevki bakımından bu değişikliklerin bazılarını sevmemiş ve itiraz etmiştik. Bay Hikmet Bayur’a haber vereyim ki Atatürk sağ kalsaydı, çoktan Kur’an da Türkçe (ibadette) okunacaktı. Bu işi, önceleri bir metin meselesi, sonra da dil çalışmalarının bitmemiş olması geciktirmiştir. Tarihi doğru öğrenmek isteyenler için hakikat budur!”[10]

[10] no’lu dipnot ile ilgili… 8 Şubat’ta Ulus gazetesinde yayınlanan yazıyı, Akşam gazetesi de okurlarıyla paylaşmıştı

***

Türk Tarih Kurumu’nun kurucu üyelerinden olup 1935’de Yusuf Akçura’nın ölümü üzerine M. Kemal Atatürk tarafından Kurum Başkanlığına getirilen Bolu milletvekili Hasan Cemil Çambel de Ulus gazetesinde, Falih Rıfkı Atay’a destek vermiştir:

“Dünkü Ulus’taki yazınızı okudum. Dediğiniz doğrudur. Çünkü canlı şahitleri hala bugün aramızda yaşamakta olan en yakın tarihimizin henüz unutulmamış bir sayfasının sadık ifadesidir. Evet! Ezan’ı ve Tekbir’i Türkçeleştiren, başka hiç kimse değil, Atatürk’ün kendisidir. (…) Dr Reşit Galip’i bu işe memur etmişti. Reşit Galip Istanbul’dan ayrıldıktan* sonra, aynı vazifeyi bana verdi.”[11]

*Dr. Reşit Galip, 28 Ocak 1932 gecesi Atatürk’le tartıştıktan sonra, 29 Ocak 1932 sabahı erkenden Ankara’ya hareket edince, Hasan Cemil Çambel bu işe memur edilmiştir.

[11] no’lu dipnot ile ilgili… 9 Şubat’ta Ulus gazetesinde yayınlanan yazıyı, Akşam gazetesi de okurlarıyla paylaşmıştı

***

Öte yandan Hafız Yaşar Okur, Ezan’ın, Kur’an’ın (ibadette) ve Hutbe’nin Türkçeleştirme çalışmalarını şöyle anlatmaktadır:

“…Atatürk tekbir tercümesinin sadeleştirilmesi hususunda gösterilen arzu üzerine, ‘Peki arkadaşlar’ dedi; ‘Tekbir’in tercümesini okuyunuz bakalım!’

Okundu: Tanrı uludur! Tanrı uludur! Tanrı’dan başka Tanrı yoktur! Tanrı uludur! Tanrı uludur! Hamd O’na mahsustur!

Atatürk bu tercüme şeklini çok beğendi. (…) O gece geç vakte kadar hep Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesinin camilerde okunması mevzuunda konuşuldu.

Atatürk Türkçe Ezan, Türkçe Kur’an, Türkçe Hutbe ve Türkçe Tekbir ile ‘dinde inkılab’ yapmak istiyordu.”[12]

M. Kemal Atatürk’ün bizzat bu konuyla ilgilendiğine dair bir gazete haberi

[13] no’lu dipnotta sözü edilen hadiseyi manşetten duyuran Gazete

Haber şöyle;

1 Şubat 1933: “Bursa’da bir grup gerici, ezan ve kametin Türkçe okunmasını bahane ederek, Ulucami’de namazdan çıkan halkı kışkırtarak valilik önünde gösteri yaptı. Güvenlik kuvvetleri, olaya ön ayak olanları tutukladı, ihmali görülen memurlara, işten el çektirildi.”

Bu olayın patlak vermesiyle M. Kemal Atatürk bizzat Bursa’ya hareket ediyor…

6 Şubat 1933 – M. Kemal Atatürk’ün Bursa’da gericilik olayı üzerine söyledikleri

M. Kemal Atatürk’ün, Bursa’da bazı kişilerin ezan ve kametin Türkçe okunması nedeniyle 1 Şubat’ta çıkardıkları olay hakkında Anadolu Ajansı aracılığıyla resmî bildirisi:

“…Olaya dikkatimizi bilhassa çevirmemizin sebebi, dini siyaset ve herhangi bir tahrike vesile etmeye asla müsamaha etmeyeceğimizin bir daha anlaşılmasıdır. Meselenin mahiyeti esasen din değil, dildir. Kesin olarak bilinmelidir ki, Türk milletinin milli dili ve milli benliği bütün hayatında hâkim ve esas kalacaktır!”[13]

Bursa’da Ezan-ı Muhammedi’nin yasaklanmasını protesto eden 19 kişi hapis cezasına mahkum edildiler. Cumhuriyet Gazetesi bu haberi, “19 yobaz hapis cezasına mahkum edildiler” manşetiyle okuyucularına duyurmuştur.[14]

[14] no’lu dipnot ile ilgili… Işte Cumhuriyet Gazetesinin söz konusu manşeti

***

Kendilerini “Müslümanım ama Atatürkçüyüm” diye tanımlayanların, “Atatürk olmasaydı Ezan-ı Muhammedi olmayacaktı” yönündeki iddialarına bakacak olursak, bu kardeşlerimiz de bizim gibi Ezan-ı Muhammedi’nin yasaklanmasına karşıdırlar. Ancak Atatürk döneminde yasaklandığından haberleri bile yok. O dönemde yaşamış olsalardı, kendilerine de “yobaz” denilecekti… Hatırlatalım istedik. Inşaallah artık gerçekleri görürler.

Son olarak yine M. Kemal Atatürk’ün yakın dostu Falih Rıfkı Atay’ın sözlerine yer vererek bu bahsi kapatıyoruz:

“Atatürk ibadet devrimine ezan ve namazı Türkçeleştirmekle başlamıştı. Gerçekte verdiği ilk emir ezan ve namazın Türkçeleşmesi idi. Muhafazakârların sözcülüğünü yapan İnönü, Atatürk’e yalvarmış, önce ezanı Türkçeleştirelim, sonra namaza sıra gelir, demişti. Arkadan dil ve Kur’an metni meseleleri çıkıp namazın Türkçeleşmesi gecikti idi. Atatürk sağ kalsaydı ibadet reformu olacağında da şüphe yoktu.”[15]

Şöyle bir sual sorulabilir; “Ne olmuş Allah ismini çıkarmışsa?”

“Ne var canım bunda, ha Allah, ha Tanrı” diyenler, meseleyi ya kavrayamadıklarından ya da kasten bunu diyorlardır. Zira “Tanrı” asla “Allah” isminin karşılığı değildir. Haşa, karşılığı olsa dahi, adı “Süleyman” olan babanıza “Solomon”, veya adı “Hasan” olan oğlunuza “Hans” denmesine gönlünüz razı olur mu? Veya “Kalpakcı” olan soy isminize “Kalpakcıyan” denmesine? Babanız ve oğlunuz sizi yaratandan daha mı kutsal? Yahudiye Solomon denir, müslümana değil… Islam’da yaratıcımıza “Allah” denir, Tanrı değil !

Bir sual soruyor ve bir ayet ile konumuzu noktalıyoruz;

“Kim Allah ismini duymak istemez?”

Bakara Suresi
114 – Allah’ın mescitlerini, içlerinde Allah’ın isminin anılmasından meneden ve onların harap olmalarına çalışan kimselerden daha zâlim kim olabilir! İşte bunlar, oralara korka korka girmekten başka birşey yapmazlar. Bunlara dünyada perişanlık, ahirette de büyük bir azap vardır.

 

**********

 

KAYNAKLAR:

[1] Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490 01/590 38 1.

[2] M. Celal Saygın, Diyanet Cephesinden Atatürk Inkılapları, Ankara 1952, sayfa 30.

[3] Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ten Hatıralar, Istanbul 1973, cild 1, sayfa 259.

[4] Emekli Süvari Albayı Şerif Güralp, Dinler ve Devrimler, Istanbul 1961, sayfa 80,81.

[5] Cumhuriyet gazetesi 7 Haziran 1950.

[6] Orhan Veli Kanık, Yaprak, 15 Haziran 1950. Mustafa Baydar, Atatürk ve Devrimlerimiz, Istanbul 1973, sayfa 289.

[7] Konuşan Ali Rıza Sağman, Söyleşiyi yapan: M.Ş.Ö. [Mahmud Şevket], Atatürk ve Din, “Millet” (Bilinmeyen Atatürk’ten Hatıralar), cild 5, sn.3, sy. 109,110,111, sh. 4, 4-11-19 Mart 1948; krş. Ali Rıza Sağman, Hatıralar, Osman Ergin, “Türkiye Maarif Tarihi” içerisinde, Istanbul 1943, cild 5 sayfa 1621-1624.

[8] Osman Ergin, “Türkiye Maarif Tarihi” içerisinde, Istanbul 1943, cild 5 sayfa 1621-1624.

[9] Dr. Reşit Galip, Hatıralar, Nakleden: Eski Bir Atatürkçü, Atatürk ve Din, “Millet” (Bilinmeyen Atatürk’ten Hatıralar), cild 4, sene 2, sayı 101, sayfa 4, 8 Ocak 1948; krş. Münir Hayri Egeli, Atatürk’ün Bilinmeyen Hatıraları, Istanbul 1954, sayfa 64-66. 2. baskı 1959, sayfa 74-77.

[1o] Falih Rıfkı Atay, Ulus gazetesi, 8 Şubat 1949.

Ayrıca bakınız;

Akşam gazetesi, 8 Şubat, 1949.

[11] Hasan Cemil Çambel, Ulus gazetesi, 9 Şubat 1949, Türkçe Ezan ve Tekbir’e Dair, sayfa 2. Ayrıca yazdığı kitaba da almış; Hasan Cemil Çambel, Makaleler-Hatıralar, Ankara 1964, sayfa 36,37.

Ayrıca bakınız;

Akşam gazetesi, 10 Şubat, 1949.

[12] Hafız Yaşar Okur, Atatürk’le Onbeş Yıl / Dini Hatıralar, Istanbul 1962, sayfa 12-15; Atatürk’ten Bilinmeyen Hatıralar 1: Kur’an-ı Kerim’in Tercümesi, Yerebatan Camisinde Tören, Türkçe Ezan, Mehmetciğin Mezarında Mevlut, “Bütün Hafta”, sayı: 1, sayfa 9-10, 22 Nisan 1949; Atatürk ve Bayram Tekbiri: Dinde Ilk Kemalizm Reformun Başlaması, “Dinde Reform: Kemalizm”, Mart 1960, sayı: 28, sayfa 7,8; Yaşanmış Olaylarla Atatürk ve Müzik: Riyaset-i Cumhur Ince Saz Hey’eti Şefi Binbaşı Hafız Yaşar Okur’un Anıları (1924-1938), Haz. Halill Erdoğan Cengiz, Ankara 1993, sayfa 109,110.

[13] Hadiseyi manşetten duyuran Vakit Gazetesi.

[14] Cumhuriyet Gazetesi, 5 Mayıs 1933.

[15] Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Istanbul 1984, sayfa 394.

 

**********

 

Kadir Çandarlıoğlu

 

**********

 

Alıntılarda şu şekilde kaynak belirtiniz:

http://www.belgelerlegercektarih.wordpress.com

*

*